Bieszczadzka Kolejka Leśna

Bieszczadzka Kolejka Leśna zwana bieszczadzką wąskotorówką lub ciuchcią bieszczadzką. Powstała w latach 1890–1898. Została wybudowana przez przedsiębiorców drzewnych z Austro-Węgier w celu ułatwienia dojazdu do bieszczadzkich lasów oraz przewozu drewna. Trasa liczy ponad 24 km i rozciąga się z Nowego Łupkowa do Cisnej.

Ręczna robota. Linia kolejowa powstała bez zastosowania maszyn i urządzeń technicznych. Większość prac wykonała ręcznie brygada licząca 300 pracowników. Do pracy sprowadzono także kamieniarzy z Włoch, którzy wykonali mosty, przepusty i wiadukty. Autorem projektu bieszczadzkiej wąskotorówki był Albin Zazula, inżynier z Polski. Odcinek Nowy Łupków – Cisna otwarto oficjalnie 21 stycznia 1898 r. Linia kolejowa liczy oficjalnie 24,174 km długości.

Rozwój infrastruktury. Do obsługi kolejki wybudowano budynki stacyjne, magazyn, pomieszczenia dla pracowników oraz parowozownię. W skład pierwszego taboru weszło 5 parowozów opalanych drewnem, 15 wagonów osobowych, 70 platform i 100 wagonów do przewozu ściętego drewna. Na początku XX wieku przedłużono linię kolejową. W latach 1900–1904 z Majdanu do Kalnicy przez Przysłup i Strubowiska, a w latach 1908–1909 ze Strubowisk do Beskidu. Potem kolejny odcinek z Majdanu do Roztok Górnych przez Liszną.

Podczas wojen światowych. Działania frontowe obu wojen spowodowały uszkodzenia w infrastrukturze kolejki. Szybko odbudowano wysadzone przepusty i mosty, wstawiono nowe tory i urządzenia, odbudowano nasypy i torowiska. Kolejka dalej przewoziła ładunki z drewnem, towary oraz osoby. Po II wojnie pierwsze pociągi zaczęły kursować w 1950 r. Było to spowodowane wyludnieniem Bieszczadów w ramach akcji Wisła.

Modernizacja kolejki. Lata 50-te XX wieku to okres intensywnej gospodarki leśnej w Bieszczadach. W tym czasie podjęto działania związane z  rozbudową kolejki. Długość sieci kolejowej wyniosła 73 km, a tabor zasiliły nowe polskie parowozy. W 1962 r. powstał kombinat drzewny w Rzepedzi, na potrzeby którego pracowała kolejka. Uruchomiono także ruch pasażerski i turystyczny: Nowy Łupków – Cisna oraz Rzepedź – Smolnik.

Samochody wyparły kolej. W miarę rozwoju dróg i transportu samochodowego, spadło znaczenie kolejki. Kryzys gospodarczy w kraju spowodował upadłość zakładów w Rzepedzi. Kombinat był głównym odbiorcom przewozów drewna przez kolejkę. Na niektórych liniach wstrzymano kursy oraz wyłączono odcinki z użytku. Na początku lat 90-tych zamknięto przewozy pasażerskie, funkcjonowały jedynie składy turystyczne. Kolejka została uznana za nierentowną. Pod koniec 1994 r. wyłączono z ją z czynnej eksploatacji. Część taboru przekazano do Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie, pozostałą oddano na złom.

Drugie życie. W 1992 r. kolejka wraz z częścią taboru, stacjami oraz układem komunikacyjnym została wpisana do rejestru zabytków. Bieszczadzka Kolej Leśna została uznana za dobro kultury. Do rejestru zabytków wpisano torowisko, stacje i przystanki oraz część taboru. Dzięki staraniom Fundacji Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej, wąskotorówka odrodziła się jako atrakcja turystyczna. Od 1997 r. kolejka funkcjonuje w sezonie letnim, a od 2012 r. kursuje podczas ferii zimowych. Kolejka realizuje dwie trasy: Majdan – Balnica (9 km) oraz Majdan – Przysłup (11 km).